پلانی شار و ئاوەدانکردنەوە لای پیرەمێرد

پیرەمێرد ( حاجی تۆفیق بەگی کوڕی مەحموود ئاغا کوڕی هەمزاغای مەسرەف) (1867-1950).

پاش ئەوەی 23 ساڵ لە وەتەن دووردەبێت،99 ساڵ لەمەوبەر لە شەوی کانوونی دووەمی 1925 دەگەڕێتەوە بۆ کوردستان، کە کەڵکەڵەی خزمەت و هیوای بەرەوپێشچوونی کوردستان و قەومەکەی دەبێتە ژیلەمۆی بزاوتی کار و هۆکاری هەموو ئەو کارانەی تا کۆتایی تەمەنی بەرپایان دەکات.

هەر هەمان ساڵ جارێک لە بەغدادەوە لە گوێی ڕووباری دیجلەوە بە دڵێکی پڕ جۆش و بیری فراوان و دووربینیەوە ماستەرپلانی پێشخستنی ئەم مەملەکەتە بە شعرێک دەهۆنێتەوە و بەراوردێكی دواکەوتنی کوردستانی ئەو سەردەمەی کردووە لەگەڵ وڵاتانی تردا، دەیکاتە وەسێت و چەپکە گوڵی هزری بەرفراوانی بۆ نەوەکانی دوای خۆی کە دەفەرمووێت:

شەوێ لە گوێ شەتی بەغدا، خەیاڵی کوردم ئەکرد

گەلێ لە گەل بەجێ مابووم، دەستوبردم ئەکرد

بە باڵی شیعر و خەیاڵ کەوتمە پەلە و تەک و تاز

لە ئاسمانی سەرەفرازی، بە جارێک کەوتمە پەرواز

فەزای ئومێدم ئەدی، بێنهایەت ڕۆشن، ساف

تلووعی تالعی کورد، بوبووە نووری پەردەشکاف

کە دیم دەوڵەتی تازەی، شوێن دەوڵەتی عەباسی

منیش ئەکەوتمە خولیا، خولیای لالەعەباسی

خەتی حدودم کێشا لە خاکی ڕۆم و عەجەم

بە پانی فەیلی و لوڕ و زەهاویشم دابووە دەم

لە ڕاستەوە سابڵاغ بوو هەتا خەتی حەکاری

لەبەر تەماسی شیمال لازمە هەتا «چاری»

کە ڕاست و چاپ ئەمە بێ، ڕوو لە ڕۆژهەڵات بڕۆ

هەموو قەومی خۆمانن، ڕەنجەڕۆن و سەرەڕۆ

ئومێدی زۆر بە کوردی موکریانە، دیندارن

بەڵام لە دەست گەڕی زاڵم کەساس و غەمبارن

ئەلکتریک لە بەرانانەوە هەتا گۆیژە

تەلی بە سەر شارا ڕاکێشرابوو بەبێ پەیژە

لە ڕاستی تەختی سلێمانی، چوار پێنج ئەوەندەی مانگ

گڵۆپی نوور دەروژوور ڕووناک ئەکاتەوە تا بانگ

تەرەسوداتی تلسکۆبی سەر عومەرگدرون

لە پێش قوللەی ئیڤل بۆی لواوە کەشفی شئوون

لە سەرچنارەوە تا تانجەڕۆ، لە ڕیزی چەم

بوخاری ماکینە ڕووی ئاسمانی کردووە بە تەم

لە «گوڵپ» ەوە چەمی «خواجایی» هەتا «شنروێ»

بەپێی تەبیعەتی بەگزادە «مونتکارلۆ» ی ئەوێ

بە تاڤگەی سەری زەڵم بۆچی نەڵێم نیاگارە

ئەوەند بەفەیزە، پڕیشکی کەفی گوهەربارە

ئەساسی مەرکەزی تەیارەخانە لای خورماڵ

مواسڵاتی لەگەڵ ئەورووپا ئەکات ئیکمال

تونێل بە ناو گۆیژە و تاریدەرا وەکوو توروس

خەتی شەمەندەفەری پێ گەییە ناو خاکی ڕووس

دەماری مەعدەنی ئاڵتونی شاری عەواڵان

تجارەتی هەموو دنیا، کیش ئەکا بە تاڵان

بۆری نەوتی سپیمان گەیشتە بەحری سپی

شکستی خوارد ئەمریکا کە بیری نەوتی تەپی

لە گۆیژەوە سەرکەوە بۆ ئەزمڕ هەتا قەیوان

بەڕیزە ئوتێل و ئەیوانی گەیوەتە کەیوان

ئەمانە من بە خەیاڵ، یا بە خەو کەوا ئەمدی

هیوام بەخوایە بۆ کورد بەڕاستی بێنێتە دی

بە فەیزێتی سابتە، هەولێر، دێبەگە و مەخموور

ڕەواجی دەغڵی پێسەی بلادی خستە فتوور

هەموو تجارەتی ئەزمیر تەنها بە هەنجیرە

ئەوەندە زۆرە، ئەترشێ و فڕێی ئەدەن لێرە

خەڵووزی ماوەت، ئەڵماسی مۆمیای دەوری خاوێ

ئەمانە بێنە بڕەو مەعدەنی تری ناوێ

سەهۆڵی پیری موبارەک، بۆمانتیی سەر قەندیل

دەماری نەوت یەک بگرن ئەبێتە ڕووباری نیل

داری میوەی بەرداری، داری کەرستەی بەرزی

چەوەندەر و گێزەری لەگەڵ سێوی بن ئەرزی

گەزۆ، بنێشت، کەتیرە، سمۆرە، ڕێوی، دەڵەک

بەراز و گورگ و چەقەڵ، ئاسک و پڵنگی بەڵەک

ترێ و هەنار و بەهێ، قۆخ، هەڵووژە، سێو، گێلاس

کەما، چنوور، بەڕەزا، کاشمە و قارچک و ڕێواس

بە قووەتی ئەمەوە ویسعەتی قەریحەم بوو

لە خاکی ڕۆم و عەجەم گەیشتمە مەتڵەبی زوو

وەختێ لەوێ هاتمەوە ڕووم کردە دیجلە و بەغدا

کەچی خیلافی ئەمەل موشکلات ئەبوو پەیدا

وەکوو سەدای بێگانە جۆششی ئاوی دیجلە

بە عارەبی بانگی کرد وتی: لاتجی وحلە

وەختێ چاوم هەڵبڕی لۆزندەرێکی لنگ ڕووت

بە یایابە ڕووی کردە من و عەتابەی ئەوت

تەمای بوو بێتە سەرم، تۆپزی لە دەس ئاڵان

چاوی کەوت بە خەنجەری کوردی ڕایکرد تێی تەقان